योग

सलोनी, मागील २ महिने मी इकडे य़ोग शिकायला सुरुवात केली. झाले असे की मुंबईहुन एक गृहस्थ इकडे फिनिक्स मध्ये आले होते. अशोक काणे. अशोकजी मुम्बईच्या योगविद्यानिकेतनमध्ये कार्यरत आहेत. निवृत्त झाल्यावर त्यांनी यो.वि.नि.मध्ये नियमीतपणे योगाचा अभ्यास आणि सराव सुरु केला आणि आता ते स्वत: योगाचा प्रसार आणि प्रचार करतात.
असो .. तर मी स्वत: मागील ७-८ वर्षे पाठीच्या दुखण्याने अतिशय त्रस्त आहे. त्यामुळे मी ठरवले की काहीही करुन ही संधी चुकवायची नाही. अशोकजींनी एकुण ८ वर्ग घेतले. मला स्वत:ला त्यामधुन खूप काही शिकायला मिळाले. त्यापैकि थोडेसे इथे काही.
१. योगाचे सर्वात महत्वाचे सुत्र म्हणजे - य़ोग: कर्मसु कौशलम. योग म्हणजे कामातील कौशल्य. असे कर्मसु कौशलम कशातुन येते .... तर त्याबद्दल पातंजलि म्हणतात - दीर्घकाल निरंतर. एकच गोष्ट पुन्हा पुन्हा दीर्घकाळ केल्यामुळे कौशल्य प्राप्त होते. योग म्हणजे व्यायाम नव्हे. व्यायामात ताकद वाढते. योगामुळे दम वाढतो ... एकाग्रता वाढते।
२. योगाचे दुसरे सुत्र म्हणजे डिफरेन्शीअल रिलॅक्सेशन. याचा अर्थ असा की आवश्यक तितकेच आणि आवश्यक तिथेच श्रम करणे. कोणत्याही आसनामध्ये आसनस्थ होण्यासाठी आवश्यक तेवढेच स्नायु वापरावेत. बाकीचे शरीर अगदी शिथील असणे आवश्यक आहे. ते तसे नसेल तर व्यायाम घडेल परंतु योग नाही घडणार।
३. योगाचे तिसरे महत्वाचे सुत्र म्हणजे एकाग्रता. एकाग्रता कशी प्राप्त करायची? त्यासाठी श्वासावर लक्ष केन्द्रित करायचे. शरिर हे शिथिल परन्तु मन एकाग्र! अवघड आहे. परन्तु अतिशय उपायकारक आहे. श्वास आत घेताना थन्ड असतो आणि बाहेर पडताना तो गरम हॊऊन बाहेर पडतो. हे जाणवले पाहीजे।
४. योगचे चौथे महत्वाचे सुत्र म्हणजे प्राणाचा अपव्यय टाळणे आणि मेन्दुला कमीत कमी प्राणवायु मध्ये काम करायची सवय करायला लावणे. म्हणजेच प्राणायाम. प्रत्येक श्वासागणिक आपण आपला प्राणच जणु त्याग करित असतो. त्यामुळे त्याची धारणा केली पाहिजे .. जतन केले पाहिजे. श्वास नेहेमी पोटातुन घ्यायचा. दीर्घ असेल तितके चांगले. आणि उछ्वास जास्त दीर्घ असायला हवा।
५. सर्वात शेवटची महत्वाची गोष्ट म्हणजे, क्रिया. वेगवेगळ्या योगक्रिया या वेगवेगळ्या ग्रंथींना व्यायाम घडवुन आणतात आणि शरिराचे कार्य नियमीत करतात.
आणि मग याव्यतिरिक्त वेगवेगळी विशिष्ट आसने, मुद्रा, बंध आणि क्रिया आहेत. परन्तु तो तान्त्रिक भाग आहे. मला वाटते की ही पाच सुत्रे जर आपण आचरणात आणली तर आपण योगाचे अधिक चांगले आचरण करू शकू.
अर्थात हा सर्व मला समजलेला योग आहे. मी काही तज्न्य नाही. परंतु मी योग अधिकाधिक शिकणार आणि शिकवणार हे नक्कि.
मागील काही वर्षांमध्ये असे चित्र झाले होते कि अमेरिकेत भारतापेक्षा योगाचा प्रसार खूपच जास्त होत चालला होता. परन्तु मागील काही वर्षांमध्ये भारतातही चांगली योगजागृति झाली आहे.
आपले हे पुरातन शास्त्र आपणा सर्वांना शारिरिक आणि मानसिक आरोग्य प्रदान करो! आज इतकेच पुरे.