पिट्सबर्गहून...

२४ मे २०१०

सलोनीराणी

 

असे दिसतयं की प्रवास करत असलो की मला लेख लिहायला वेळ मिळतो. आत्ता पिट्सबर्ग म्हणुन विमानतळावर आहे. कालचे फिनिक्सला जायचे विमान हवामानामुळे रद्द झाले. आता न्यु यॉर्क कुठे, फिनिक्स कुठे, आणि ते ऍलेक्स नावाचे हरिकेन (वादळ) कुठे. परंतु त्या वादळाने कॉन्टिनेन्टल च्या ह्युस्टन हब वर बराच धुमाकुळ घातला त्यामुळे सर्व अमेरिकाभर त्याचे पडसाद उमटले. त्यातच आमची फ्लाईट कॅन्सल झाली. असो... त्यामुळे न्युयॉर्क मध्ये एक रात्र उगाच घालवुन आमची स्वारी आत्ता प्‍हाटंच्या पारी पिट्सबर्गद्वारे फिनिक्सला चालली आहे.

 

पिट्सबर्गला मी कधीच गेलो नाही आहे. विमानातुन बऱ्याचदा दिसते परंतु शहरात गेलो नाही. परंतु आज कमीत कमी विमानतळावर दोन अडीच तास घालवण्याचा योग आला. तसे विमानतळावरुनच एकंदरीच त्या भागाची आणि लोकांची कल्पना येते. दीड वर्षांपूर्वी ओरेगॉनला गेलो होतो तेव्हा पोर्टलंडच्या विमानतळावर अगदी जाणवले की हे हुकलेल्या लोकांचे राज्य आहे (चांगल्या अर्थाने). पोर्टलंडमध्ये केसांचा भांग वगैरे पडण्याच्या फंदात लोक पडत नाहीत की काय ... आणि सर्व लोक हिप्पी किंवा त्या कॅटेगरीमधले वाटले. ट्री हगर्स! मला ट्री हगर्स आवडतात. ख्रिश्चन धर्मांधांपेक्षा ट्री हगर्स १०० पटीने चांगले! किंबहुना तुलनाच नाही. असो ....

 

पीट्सबर्ग हे इथले अगदी औद्योगिक शहर. पूर्वी प्रमुख शहरांपैकी एक. परंतु आता काळाच्या ओघात बरेचसे उद्योग चीन किंवा इतर विकसनशील भागात स्थलांतरीत झाले, परंतु त्यामानाने सेवा क्षेत्रातील नवे उद्योग इथे निर्माण झाले नाहीत. त्यामुळे हळुहळु पीट्सबर्गचे महत्व कमी होत गेले आहे. एकंदरीतच अमेरिकेतील डेट्रॉईट, पीट्सबर्ग, क्लीव्हलंड अशी दिग्गज शहरे काळाच्या ओघात सिऍटल, सॅन फ्रान्सिस्को, लॉस एन्जेलेस या शहरांच्या बरीच मागे पडली.

 

आपल्याकडे सुद्धा मुम्बईतील गिरण्या मुम्बईबाहेर गेल्या म्हणुन मराठी माणसे हळहळली... तशीच या अमेरिकेच्या मिडवेस्ट्मध्ये एक तीव्र नाराजी आणि हरवल्याची भावना आहे. तसे कालाय तस्मै नम: हे सर्वांना कळते. "परिवर्तन ही संसार का नियम है" हे देखील सर्वांना कळते. बदल खूप कमी लोकांना हवा असतो हे खरे असले तरी जर पुरेसा वेळ दिला तर बरीच माणसे बदलायला अनुकुल असतात. तसेच जर भवितव्य उज्ज्वल दिसत असेल तरीही लोक बदलायला लवकर तयार होतात. अमेरिकन मिडवेस्ट्चे तसे नाही आहे. एक तर झपाट्याने म्हणजे अगदी एका पिढीत हा भाग अगदी सधनतेकडुन निर्धनतेकडे गेला आहे. आणि त्यामानाने दुसऱ्या नोकऱ्या निर्माण न झाल्या मुळे भविष्याविषयी अनिश्चितता आहे. त्यामुळे इथुन एकुण स्थलांतर करणाऱ्याचे प्रमाण जास्त.

 

आज अमेरिकाभर आऊटसोर्सींग विषयी आज प्रचंड असंतोष आहे. परंतु आऊटसोर्सींग हे १९७० पासूनच मोठ्या प्रमाणावर चालु झाले. ७० च्य दशकात जेव्हापासुन निक्सन ने अमेरिका आणि चीनमध्ये जवळीक साधली तेव्हापासुन मोठया प्रमाणावर चीन ने अमेरिकेतील उद्योग आणि त्यान्च्या नोकऱ्या आकर्षीत केल्या. त्यामुळे चीनची १०-१५-२०% वार्षिक वाढ झाली मागची ३ दशके! परंतु अमेरिकेतील कामगार मात्र पूर्ण भरडुन निघाले. परंतु कामगार वर्गाचा असंतोष व्यक्त करणार कोण? पत्रकार, वकिल, डॉक्टर्स, व्यवस्थापन, कलाकार इत्यादि मंडळी सुरक्षीत होती! त्यामुळे कामगारांच्या व्यथेला आवाज मिळाला नाही. परंतु जसजसे सेवा क्षेत्रातील नोकऱ्या अमेरिकेबाहेर आणि प्रामुख्याने भारतात जाऊ लागल्या तसतसे या व्हाईट कॉलर लोकांना त्याची झळ बसु लागली आणि अमेरिकेमध्ये आज त्यामुळे आऊटसोर्सिंगबद्दल प्रचंड असंतोष निर्माण झाला आहे.

 

अर्थात याचा अर्थ आऊटसोर्सिंग वाईट आहे असे मुळीच नाही. आऊटसोर्सिंगमुळे आज चीन भारतात बऱ्याच नोकऱ्या तर निर्माण झाल्या आहेतच परंतु त्याहिपेक्षा महत्वाचे म्हणजे जग जवळ आले आहे. तंत्रज्ञानाची आदान प्रदान झाली आहे... राहणीमान उंचावले आहे. अमेरिकन मिडवेस्ट मधल्या कामगार वर्गावर प्रतिकुल परिणाम झाला असला तरिही एकुण अमेरिकेला देखील आऊटसोर्सिंग फायद्याचे ठरले आहे.

 

मुद्दा इतकाच आहे की काही अमेरिकन लोक मात्र यामुळे अगदी पिचुन गेले आहेत. त्यांबद्दल वाईट जरुर वाटते. मी जे काम करतो त्यामध्ये आऊडसोर्सिंग हा एक मोठा भाग आहे. त्या कामामुळे आज भारतात किमान ३-५ हजार नोकऱ्या निर्माण झाल्या केवळ आमच्या कंपनीमध्ये. त्यामुळे बरे वाटते की इथे राहुनही आपण भारताच्या प्रगतीला काही तरी हातभार लावतो. परंतु ते तसे लटके समाधान आहे. भारताबाहेर राहुन जे काही होते ती किरकोळ मदत आहे. हातभार वगैरे नाही. असो ....

 

कोणी म्हणेल इथल्या लोकांबद्दल वाईट का वाटते. तर त्याचे उत्तर असे आहे की अमेरिकेत पैश्याशिवाय काहीच चालत नाही. जगात इतरत्र कुठेही माणसाची अंतर्भूत (इन्हेरन्ट) किंमत इतकी कमी नसेल. आणि सर्व संस्था किंवा घडी अशी बसवली आहे की संचय करताच येऊ नये. त्यामुळे नोकरी गेली की लोकांना कारचे हप्ते भरता येत नाही ... कार जाते .... घर जाते ..... बायको आणि नवराही गमावण्याची पाळी जाते. गरिबीमुळे आरोग्य जाते कारण गरिब लोकांना प्रक्रिया केलेलेच अन्न परवडु शकते. भारतात आपण रोजच साधे परंतु ताजे अन्न खातो. प्रक्रिया केलेले अन्न आपल्याकडे नाहीच आहे त्यामुळे आरोग्याला हानी होत नाही. अमेरिकेत प्रक्रिया केलेले अन्न स्वस्त कारण ते "मॅन्युफॅक्चर्ड" असते! परंतु मग अश्या अन्नातुन तब्येत खराब होते. बरं आणि इथल्या व्यक्तीस्वातंत्र्यामुळे नातेवाईकांवर खूप काही अवलंबुन राहता येत नाही. आणि त्यांच्याकडेदेखील अतिरिक्त पैसा कुठुन असणार कोणाला पोसायला. इथले राहणीमानच इतके उच्च आहे की एका माणसाला पोसायचे म्हटले तर कठीण आहे. या सर्व प्रकारांमुळे अमेरिकेत नोकरी गमावणे हा गंभीर प्रकार झाला आहे. मी स्वत: लोकांना कामावरुन काढत नसलो तरीही या गोष्टी जवळुन पाहिल्यामुळे हळुहळु इथल्या सामान्य माणसावरच्या या संकटाबद्दल सहभावना नक्कीच निर्माण झाली आहे. घर गाडी एखादे पुस्तक ... पेन अश्या निर्जीव वस्तुंमध्ये आपला जीव चटकन अडकतो. मग ही तर माणसांसारखी माणसे! त्यांच्याबद्दल सहानुभूती न वाटुन कसे चालेल?

 

 

असो ... पुरे आता ..