इथे न्युअर्कच्या विमानतळावर हे नेहेमीचेच दृष्य.. पन्नास एक विमाने आज्ञाधारकपणे रांगेत वाट पहात उभी. दूरवरचा कंट्रोल टॉवर सांगेल ते निमूटपणे ऐकुन आपला उडण्याचा नंबर कधी येतोय याची वाट पहात थांबलेली. हे दृष्य पूर्वी पहाताना मला खूप मजा वाटली असती. परंतु दोन तास रांगेत उभे राहुन पुढच्या सहा तासांचा प्रवास अगदी नकोसा वाटत होता. पण "नाईलाजको क्या ईलाज" म्हणत मी विमाने पहात होतो. उडण्याची वेळ झाल्यावर एक एक विमान इंजिनांचा गडगडाट करून अर्ध्या मिनिटात आपल्या अजस्र पंखांचा पसारा घेउन आकाशात झेप घेत होते.
एकंदरीतच विमान हे प्रकरणच कोणाच्याही कल्पनाशक्तीला भुरळ घालेल असेच! लहानपणी पुण्यात सोमवारात रहाताना फक्त विमाने पाहण्यासाठी सायकलवरुन लोहगावच्या विमानतळावर आम्ही गेलेलो. त्यानंतर फर्ग्युसनमध्ये एनडीए ची स्वप्ने पाहिली आणि एसएसबीच्या इंटरव्हुला जाऊन त्यांचा चक्काचूर झालेला ही पाहिला. बरे झाले म्हणा ... माझा नेम तसा काही चांगला नाही. गोट्या कॅरम कधीच जमले नाही. क्रिकेट चा थ्रो तर ३०-४० अंश इकडे तिकडे होणार. उगाच सैन्यात जाऊन घोटाळा झाला असता!! जे होते चांगल्यासाठीच होते. पुन्हा डेहराडुनला जाऊनही धडकलो. परंतु एव्हाना माझा चेहेरा चांगलाच परिचयाचा झाला होता त्यामुळे मला पुण्याला परत पिटाळले. त्यानंतर आय ए एस च्या प्राथमिक परिक्षेतही उत्तिर्ण न होऊ शकल्यावर गुपचुप कंप्युटर मध्ये करियर करून आमची स्वारी अमेरिकेला आली. तात्पर्य काय तर ब्रेन ड्रेन वगैरी अगदी खरे नाही. अमेरिकेत अस्मादिकांसारखेही लोक आहेत जे काहीच जमले नाही म्हणुन इकडे आले!
असो... पण आता इथे आलोच आहे तर माझ्या मनात कायम असेच विचार चालू असतात की अमेरिकेत हे असेच का आणि तसेच का?
आज ती विमानांची रांग पाहून असेच विचार घुमु लागले मनात. जगात दोन चार अपवाद वगळले तर ५० विमाने रांगेत उभी आहेत उड्ण्यासाठी हे दृष्य दिसणे कठीण आहे. अमेरिकेत विमानप्रवास कारप्रवासापेक्षा स्वस्त आहे. हे खरोखरीच अद्भुत आहे की जिच्या निर्मितीसाठी अतिशय उच्च दर्जाचे तंत्रज्ञान, सामग्री, कच्चा माल आणि व्यवस्थापन वापरले जाते ती गोष्ट गहु तांदुळासारखी सामान्यांच्या आवाक्यात आणुन ठेवली आहे. प्रवासी विमान कंपन्या इथे फार पैसे कमवु शकत नाहीत कारण स्पर्धा अतिशय तीव्र आहे. आणि विमानेच नाही तर मोटारी, इलेक्ट्रॉनिक्स, अन्नपदार्थ, सेवा व्यवसाय सर्वच ठिकाणी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा अगदी मुबलक वापर होतो. (किंबहुना त्यामुळेच उत्पादकता वाढुन क्रयशक्ती आणि वस्तुंची मुबलकता निर्माण होते). आता तर विमानात क्रेडिट कार्ड वापरून चहा कॉफी विकत घेता येते .. जमीनीपासून ३०००० फुट उंचीवर!! कार वॉश करायला गेलो तर तिथे यंत्रे कार धुतात. चित्रपट पाह्यचा म्हटले तर त्याचीसुद्धा वेंडिंग मशिन्स आहेत. ६-८ लेन्स चे २०-२५ मैल रस्ते १० - १२ महिन्यात तयार करतात. आठवड्यांमध्ये घरे बांधली जातात.
यादी बरीच मोठी आहे. सांगण्याचा अर्थ इतकाच की तंत्रज्ञान सर्वदूर आणि स्वस्त करून राहणीमान उंचावले आहे. तंत्रज्ञानाची उपलब्धता बर्याच देशांमध्ये आहे. मग अमेरिकेतच इतकी समृद्धी कशी? मला असे वाटते की भांडवलाद आणि बहुजनमुख समाजधारणा यांमुळे तंत्रज्ञानाचा उपयोग सर्वदूर आणि स्वस्त झाला आहे. भांडवलवादामुळे इथे व्यवसाय करणे अतिशय सोपे आहे. आणि एकंदरीतच वृत्तीच अशी की कुठलीही गोष्ट खूप मोठया प्रमाणावर सर्वांंकडे कशी पोहोचवता येइल असा स्पर्धेचा अट्टाहास असतो.
पुन्हा एकदा मला नॅनो गाडीचे कौतुक असे करावेसे वाटते की त्यांनी कल्पकता वापरुन मोटारीचे स्वप्न सर्वसामान्यांच्या आवाक्यात आणले. अर्थात टाटा चे हे स्वप्न अगदीच निस्वार्थी नाही. आणि असूही नये. परंतु भारतात स्पर्धेचा अभाव असल्यामुळे किंवा आणि काही कारणांमुळे आपण किमान कष्टात कमाल पैसे कमावण्याचा प्रयत्न करतो. नॅनोचे स्वप्न इतर उद्योगधंदे नाही पाहु शकत कारण त्यामागे अफाट कष्ट आहेत. त्याउलट राजकारण्यांना लाच देऊन व्यापारातील मक्तेदारी टिकवुन ठेवली तर किती सोपे !!
असो ... तर भारतात जसजशी स्पर्धा वाढेल तसतसे सरासरी राहणीमान उंचावेल.
तंत्रज्ञान त्यामानाने तांत्रिक बाब आहे. मनुष्याच्या कल्पकतेला जर आवश्यक ते प्रलोभन (इंसेन्टिव्ह) असेल तर तंत्रज्ञानाचा शोध लावणे अजिबात कढीण नाही. आवश्यकता आहे स्पर्धेतुन त्या तंत्रज्ञानाचे सर्वदूर उपयोजन होण्याची.
