राणीचे हात स्वच्छ!

सलोनी

आज मी तुझ्याशी नोबेल सन्मानाविषयी बोलणार आहे ... आता तु म्हणशील, "मला तर अजुनही गादीमध्ये तोंड घातले म्हणुन श्वास गुदमरतो म्हणुन तोंड बाहेर काढावे हे सुद्धा कळत नाही .... तर नोबेल सन्मान कसला डोंबल्याचा सांगतोस". परंतु बाबामहाराज तुला तोंड फुटायच्या आत सगळी बडबड पूर्ण करुन घेणार आहेत ..कारण इतर मित्रांच्या मुलींची बडबड पाहता मला पुढे किती बोलायला मिळेल शंका आहे! असू देत .. परंतु विषय खरोखरच छान आहे. आणि तुला जेव्हा कळेल तेव्हा कळेल.

तर झाले असे ... की काल भौतिकशास्त्राचे नोबेल पारितोषिक जाहीर झाले. खर्या अर्थाने सांगायचे तर नोबेल पारितोषिकाची खरी मजा भौतिकशास्त्राशी संबंधीत विषयांमध्ये कांकणभर अधिकच आहे. बाकी रसायन, वैद्यकीय, शांतता आणि अर्थशास्त्रामध्ये पण हे पारितोषिक दिले जाते ... परंतु भौतिकीमध्ये दिलेली पारितोषिके अधिक स्मरणिय ठरली आहेत.

२० वे शतक हे भौतिकशास्त्राचे सुवर्णयुग होते. अणुची संरचना, प्रकाशाचे गुणधर्म, सापेक्षतावाद इतकेच नाही तर मानवाच्या आकलनाच्या मर्यादा सिद्ध करणारा अनिश्चिततावाद अश्या अनेक क्रांतिकारक शोधांचे हे युग! फर्ग्युसनमध्ये भौतिकशास्त्राचा अभ्यास करताना अश्या अनेक सिद्धांताचा अभ्यास करताना भारवले गेलेलो आम्ही, अगदी परमानंदातच बुडालेलो. तेव्हा जाणवले की ज्ञानाचे उद्दिष्ट केवळ ज्ञान मिळवणे हेच आहे. त्याचा व्यावहारिक उपयोग होऊ शकतो, केला जातो आणि करावादेखील. परंतु केवळ ज्ञानसाधनेमध्येही अतिशय आनंद आहे. किंबहुना अस्सल संशोधक व्यवहारी उपयोगी संशोधनाला हलके समजतात. गणितात केवळ आकड्यांचा अभ्यास करणारी एक शाखा आहे - नंबर थिअरी. अगदी आत्ता आत्ता पर्यंत नंबर थिअरी ही केवळ बुद्धीचा कस लावणारी परंतु बर्यापैकी व्यवहारशून्य शाखा म्हणुन संबोधली जायची. त्यामुळे अस्सल गणितज्ञांच्या दृष्टीने ती अगदी सर्वोच्च शाखांपैकी एक होती. कार्ल गाउस या महान गणितज्ञाने असे विधान केले की, "नंबर थिअरी ही गणिताची राणी आहे. आणि राणीचे हात नेहेमीच स्वच्छ राहतात!" अर्थात ... व्यावहारीक उपयोगांमध्ये ज्ञानाचे उपयोजन केल्याने ज्ञान अपवित्र होते! कोणाला पटो ना पटो ... अस्सल संशोधक मात्र या विचारधारणेशी एकनिष्ठ राहतात. किंबहुना या विचारधारणेशी एकनिष्ठ राह्तो तो अस्सल संशोधक.

असो ... तर मागील २०-३० वर्षे त्यामानाने भौतिकशास्त्रामध्ये कोरडी गेली. अगदी मूलभूत वाटावे असे शोध लागले नाही आहेत. तथाकथीत मूलभूतकणांचा शोध घेता घेता असे आढळुन आले की त्यांची संख्यादेखील २-४-१० नाही तर शेकड्यांमध्ये आहे. सध्या शास्त्रज्ञांनी हे मान्य केले असावे की ते थकथीत मूलकण अजूनही लहान कणांद्वारे बनले असतात. यातील बरेचसे कण हे डोळ्याला तर सोडाच परंतु परिक्षागृहातदेखील दिसले नाही आहेत. केवळ तर्काच्या आधारे त्यांचे अस्तित्व सिद्ध केले आहे! कोणी म्हणेल मग त्याचा उपयोग काय? पण उपयोग असायलाच हवा का? उपयोग .... उपयोग म्हणजे या शरीराचे चोचले.... कोणी तर ग्रीक तत्वज्ञ म्हणाला आहे की, "आय थिंक देअरफोर आय ऍम". मी विचार करतो म्हणून मी आहे! तर ही जिज्ञासाच खरी! जॅकोबी नावाच्या गणितज्ञाला विचारले की तुम्ही गणिताचा अभ्यास का करता. त्यावर त्याने उत्तर दिले ...."टू ऑनर द ह्युमन स्पिरिट" - मनुष्यत्वाच्या सन्मानाप्रित्यर्थ! आपल्याकडेही मुक्तिचे चार मार्ग सांगितले आहेत - ज्ञानमार्ग, भक्तिमार्ग, कर्ममार्ग आणि योगमार्ग. पैकी ज्ञानमार्ग हाच सर्वश्रेष्ठ मानला गेला आहे. पाश्चात्य संस्कृतिमध्ये जीवनाचे उद्दिष्ट आनंद मानले आहे. भारतिय संस्कृतिमध्ये ज्ञान हे उद्दिष्ट मानले गेले आहे. आपली पुरातन ज्ञानाधिष्ठित संस्कृति ज्ञान संकुचित ठेवल्यामुळे ज्ञानोपासनेपासुन दूर गेली हे मोठे दुर्दैव.

असो ... परंतु आज भौतिकशास्त्राचे पारितोषिक दोन वेगवेगळ्या शोधांसाठी दिले गेले. पहिला शोध होता संगणिकिकृत छायाचित्रकारितेसाठी आणि दुसरा प्रकाशसंदेश पोहोचवणारे काचतंतु (अर्थात ... फायबर ऑप्टिक ) शोधुन काढण्यासाठी दिला गेला.

दोन्ही शोध अतिशय महान आहेत त्यांनी मानवी जीवन सुखकर झाले आहे.... परंतु माझा जीव कुठेतरी हळहळला (उगाचच ! हो की नाही!). भौतिकशास्त्राची संगत सोडली ९३ साली.... परंतु प्रेम तिथेच आहे. अस्सल संशोधक होता नाही आले तरीही त्यांची वेदना कळु शकते.

दुसर्या टोकाने विचार करायचा झाला तर आपल्याकडे असेही राजे होऊन गेले आहेत (खरे खोटे पुराण जाणे) राजा रन्तिदेवांसारखे जे म्हणतात, "न त्वहं कामये राज्यं न स्वर्गं नापुनर्भवम कामये दु:खतप्तानाम प्राणिनां आर्तिनाशनम" - मला राज्य नको, स्वर्ग नको आणि मुक्तिही नको. फक्त दु:खितांचे दु:ख हरण करण्याची इच्छा आहे.

राजा रंतिदेव बरोबर की कार्ल गाऊस? मला वाटते दोघेही बरोबर आहेत. ज्ञानेश्वरांनी म्हटल्याप्रमाणे "जो जे वांछिल तो ते लाहो". मी इतकेच म्हणेन की तुला दोन्हीची गोडी लागो, आणि एकाचा ध्यास लागो.