Sunday, June 12, 2011

आमचेही प्रॉब्लेम सॉल्व्हिंग

दोन आठवड्यांपूर्वी ओडिसीचे ऑइल बदलले. दुकानाचे नाव मायडास! तर या मच्छराने गाडीला अगदी घरघर लागली आहे असे निदान केले. सगळे टायर्स बदला, व्हील अलाइनमेंट करा. टायमिंग बेल्ट बदला. पावरस्टिअरिंग आणि पावरट्रेन फ्लश करा आणि नवीन ऑइल टाका. हे म्हणजे घंटी सोडुन सायकलचे सगळे पार्ट्स वाजताहेत असे निदान होते. सगळे केले असते तर दोन हजार एक डॉलर्स चा खर्च. यापैकी वस्तु ५०० डॉलर्स आणि मजुरी १५०० असली असती. त्यामुळे एक घरगुती मेकॅनीक गाठला. डेव्हिड बाक्केन त्याचे नाव. म्हटले किती घेणार? तर एकंदरीत वाजवी दर सांगीतल्यामुळे मी हो म्हटले.

त्यानुसार आज सकाळी त्याच्या घरी गेलो. अमेरिकेत अर्थातच सगळ्यांकडे कार असल्यामुळे सगळ्यांकडे गराज (गॅरेज) असते. हे अमेरिकेत उच्चार थोडे वेगळे असतात. भारतात ब्रिटिश इंग्लिश वापरतात. त्याचे देखील आता भारतीयकरण झाले आहे. अमेरिकेचे असेच आहे. त्यांनी साहेबाला शहारा येईल असे बऱ्याच शब्दांचे केले आहे. आणि केवळ उच्चारच नाही तर आख्खे शब्दच नवीन शोधुन काढतात. उदाहरणार्थ ... मॉर्निंग च्या ऐवजी डे ब्रेक, फुटपाथ च्या ऐवजी साईडवॉक, सिग्नलच्या ऐवजी लाइट्स. इतकेच नाही तर इंग्रजांच्या अगदी उलटे करायचा कटाक्ष दिसतो. गाडी उजवीकडे चालवणे, व्होल्टेज ११०, प्लग पिन्स विचित्र काढणे, सैन्याच्या रॅन्क इंग्रजांपेक्षा उलट्या करणे, सैनिकी सल्युट देखिल उलटा. दरवाजे बाहेर उघडणारे. या सर्व गोष्टींमध्ये व्यावहारीक सोय आहे. परंतु ५०% इंग्रजद्वेष नक्कीच आहे. असो ....

तर अमेरिकेत सगळ्यांकडेच गराज असते आणि ते सुसज्ज असते. सहसा घरात बाहेर लागणारी सर्व आयुधे तिथे असतात. स्क्रु ड्रायव्हर पासुन रेंच आणि पावर ड्रिल पर्यंत आणि खुरप्यापासुन लॉन मोअर (गवत कापायचे मशिन) ... सगळे काही असते. अमेरिकन पुरुषमंडळी दर काही वर्षांनी घरात ल्या घरात काही तरी उन्हाळी कामे काढत असतात. नवीन रुम तयार करणे, रंग देणे, कुंपण करणे, फ्लोअरिंग करणे. बऱ्याचदा हे डिआयवाय म्हणजे डू इट योरसेल्फ असे असते कारण इकडे मजुरी खूप जास्त.

डेव्हिडच्या गराजमध्ये असेच ... पाय ठेवायला जागा नाही. परंतु एक कार मावेल एवढी जागा मात्र अर्थात रिकामी ठेवलेली. दुरुस्तीसाठी आलेल्या सर्व गाड्या रस्त्यावर लावलेल्या. गराजमध्ये का कुणास ठाऊक वॉशर सुद्धा होता. बहुधा गराजशी संबंधीत कपडे आणि वस्तु तिथे धुऊन काढल असेल.

त्याच्या घराबाहेरुनच त्याला फोन केला तर गराजचे दार उघडले. गाडीचा टायमिंग बेल्ट बदलणे आणि पावरट्रेन आणि स्टिअरिंग फ्युईड बदलणे असे ठरले होते. त्यानुसार तो तयार होता. किल्ली देऊन परत घरी जायचे कसे अश्या विचारात मी होतो. शेवटी डेव्हिडलाच विनंती केली की मला घरी सोड. तो लगेच तयार झाला. परंतु एका गिऱ्हाईकाची गाडी दुरुस्त झाली नव्हती तेव्हा त्या बाईची वाट पाहु आणि ती आली की तिला गाडी देऊ असे म्हणाला.

दुरुस्त होत नाही म्हणजे काय? - मी
ए सी बिघडला आहे. चालुच होत नाही.  आणि सर्किट बायपास केले तर चालु होतो परंतु १५ मिनिटात बंद होतो! - डेव्हिड.
अगदी वैतागलो आहे. सगळे करुन झाले. माझे डोकेच चालेनासे झाले आहे! - पुन्हा डेव्हिड.
 बायपास केल्यावर ए सी चालु होते हे तुला कसे कळते. - मी
आवाज येतो ना पंख्याचा. आणि त्याच्या आधी क्लिक सुद्धा होते. - डेव्हिड

बहुधा सगळ्या गाड्यांमध्ये दोन पंखे असतात. पहिला पंखा रेडिएटर ला थंड करतो आणि दुसरा पंखा ए सी च्या हीट एक्चेंजला. त्यामुळे तो पंखा चालु असेल तर ए सी चालु असायला हवा (सहसा). परंतु त्यापेक्षादेखील गाडी चालु केली तर ए सी चा एक क्लिक आवाज ऐकु येतो. सांगीतल्याशिवाय कळणार नाही. परंतु मेकॅनिक लोकांना माहित असते. मला सांगीतल्यावर ऐकु आला.

माझे सामान्य ज्ञान नक्कीच वाढले परंतु त्याला प्रश्न काही सुटला नव्हता!

तो आतुन एक पुस्तक घेऊन आला. कुठलेसे पान उघडले. त्यावर सगळे एलेक्ट्रीक च्या रेखाकृती होत्या. मला बीएस्सी फिजिक्स चे दिवस आठवले. तो मला सांगु लागला. ...

रीले चा संदेश जातो आणि सेकंडरी फॅन चालु होतो. हीट एक्सेंज आणि टेंपरेचर कंट्रोल आणि इतर संवेदक (सेन्सर्स) आणि त्यांचे एकमेकांशी असलेले नाते. बाबामहाराजांना तब्बल १८ वर्षांनंतर असले चित्र पाहुन स्फुरण चढले. मी त्याला प्रश्न विचारु लागलो.

या रेषेचा अर्थ काय? कोण कोणाला सिग्नल पाठवतो आहे? पीएमसी काय आहे? रिलेचे काम काय? एक ना दोन.... बीएस्सी (संस्कृत) च्या पहिल्या आणि शेवटच्या वर्षात असताना बापट गुरुजींना मी इतक्या शंका विचारायचो की त्याने माझे नाव शंकासुर ठेवले होते. असो ... परंतु अनेक प्रश्न विचारल्यानंतर माझी खात्री झाली की ए सी चांगला आहे आणि सेन्सर्स देखील त्यांचे काम करत आहेत. त्यामुळे तरीसुद्धा ए सी बंद होत असेल तर जे कोणी ए सी ला बंद व्हायचा संदेश पाठवते आहे तिथेच दोष आहे. आणि ते कोणी म्हणजे पीएमसी आहे. पीएमसी अर्थात पॉवरट्रेन कंट्रोल मॉड्युल (अर्थात एंजिन कंट्रोल मॉड्युल) हे जणु काही सर्व  गाडीच्या एलेक्ट्रीकल सिस्टिमचा मेंदुच म्हणायचा.

त्याच्या आत कसे शिरायचे? तुझे एरर फाईंडिंग मशिन त्याला लावता येते का? - मी.

हे मशिन मेकॅनिक गाडीला लावतात आणि गाडी आपले निदान त्या मशिनला सांगते. आजकालच्या सर्व गाड्यांमध्ये अशी सोय असते ... अगदी भारतातल्या सुद्धा गाड्यांमध्ये अशी गोष्ट असणारच.

नाही.. काहीही एरर कोड येत नाही आहे... - डेव्हिड
 तो कोड पीएमसी कडुनच येणार? - मी
बरोबर - डेव्हिड
 पीएमसी उघडुन बघता येते? - मी
नाही - डेव्हिड
 ओके ... मग पीएमसी च बिघडला आहे. - मी
कसे - डेव्हिड
कारण एसी कम्प्रेसर चांगला आहे. दुसरा पंखा चांगला आहे. सेन्सर्स त्यांचे काम करत आहेत. सर्किट ब्रेक केल्यावर एसी चालु होतो आणि पंधरा मिनिटानंतर कोणीतरी तो बंद करायला सांगतो याचा अर्थ केवळ संदेश चुकीचा आहे. संदेश कुठुन येतो आहे तर पीएमसी. पीएमसी च्या आत आपल्याला जाण्याची सोय नाही. आणि अजुन एक गोष्ट म्हणजे गाडीला एरर फाईंडर लावला तर त्याला पीएमसी सगळे आलबेल आहे असे सांगतो आहे. - मी
 अच्छा! - डेव्हिड
मीसुद्धा त्याच निष्कर्षाप्रत आलो आहे. - डेव्हिड
 गुड! - मी


त्याला पटले होते. पुढे त्याने त्या गाडीच्या मालकीणीला तेच सांगीतले.

त्यानंतर मला घरी सोडवायला येताना मला सांगु लागला की तो इंटेल मध्ये डिझाईन इंजिनिअर होता. मी दचकलोच ... अगदी त्यांच्या दोन धुळ खात पडलेल्या पाट्या/ट्रॉफिज देखील दाखवल्या! आज डेव्हिड एका दुकानात काम करतो. इंटेलमध्ये १२-१५ तास काम करुन करुन अगदी तरुणपणात हृदयविकाराचा झटका आला. त्यामुळे ती नोकरी सोडली किंवा सोडावी लागली. मी विचारले नाही. परंतु अमेरिकेत हे नवीन नाही. लोक एक करीअर सोडुन देऊन पुन्हा आयुष्याची नवीन जुळणी करतात.

बोलता बोलता घरी पोहोचलो. मी डेव्हिड ला म्हणालो, "गरज असेल तरच टायमिंग बेल्ट बदल". "अर्थात" -डेव्हिड. दुपारी डेव्हिडचा फोन आला, "तुला बेल्ट ची गरज नाही. २०० डॉलर्स वाचले तुझे." "धन्यवाद" - मी.

कदाचीत डेव्हिड प्रामाणिक असेल .... कदाचित मी त्याला मदत केली म्हणुन असेल ... परंतु त्याने मला योग्य तो सल्ला दिला.

आणि मी गेली १० वर्षे व्यवस्थापन करुन करुन माझा मेंदु शिणलेला ... थोडा कुणाचा काही प्रश्न सोडवला तर अगदीच आनंदुन गेलो. तांत्रीक गोष्टींमध्ये इन्स्टंट समाधान असते. सॉल्व्ह प्रॉब्लेम्स बी हॅपी!

Monday, June 6, 2011

अलास्का - भाग २

अलास्काला पोहोचलो तेव्हा रात्र झाली होती. फिनिक्स-अ‍ॅन्करेज थेट विमान असले तरीही आमचे विमान सॅन फ्रान्सिस्को, सिअ‍ॅटल, अ‍ॅन्करेज असे होते. त्यामुळे तीन तास पुढे असुनही अ‍ॅन्करेजला पोहोचेपर्यंत आम्हाला रात्रीचे ११:३० वाजले. अमेरिकेत कुठेही गेले तर सर्व गोष्टी उपलब्ध असतात. परंतु अ‍ॅन्करेजला पाहिले तर चांगली होटेल्स कमी आहेत. शेरटन मिळाले आणि आम्हाला तेच हवे होते. परंतु बाकी ब्रॅण्ड्स दिसली नाहीत विशेष. शेरटन चांगले होते. आम्हाला क्लब फ्लोअर मिळाल्यामुळे नाश्ता आणि संध्याकाळच्या स्नॅक्सची सोय चांगली झाली. तिथे एक अल्बेनिआचा माणुस आमचा शेफ/वेटर होता. त्याने पाच दिवस चांगली सेवा दिली.  त्याला मदर टेरेसा अल्बेनिआची होती असे म्हटले तर तो भयंकर खुश झाला. एकंदरीतच जुन्या सोव्हिएट युनिअनमधल्या कोणत्याही माणसाशी काहीही बोलायला गेले तर ते एकदम जिव्हाळ्याने बोलतात. परवा कोलम्बसला मेरिअट्ची शटल बस विमानतळावर मागवली तर ड्रायव्हर आर्मेनिआचा होता. त्याला विचारयचा अवकाश की आर्मेनिआ म्हणजे अझरबैजानच्या शेजारी का? तर स्वारी एकदम सुरुच झाली. असेच असते .. दुसऱ्या लोकांमध्ये आपल्याला उत्सुकता असेल तर संभाषण सहसा लगेच साधले जाते. तर हा अ‍ॅन्करेजचा अब्लेनिअन वेटर ... तो ख्रिश्चन आणि त्याची बायको मुस्लिम होती. ते दोघे अमेरिकेत पळुन आले - अस्थिरता आणि वांशिक दंगलींना कंटाळुन. त्यांचा मुलगा आता अमेरिकेन मिलिटरी मध्ये नोकरी करत आहे. या माणसाला राज कपूर ची गाणी आठवत होती. मी त्याला मौसम बीता जाये चा संदर्भ दिला.या गाण्याची चाल एका रशिअन क्रांती गीतावर आधारीत आहे. तो अतिशय आनंदला. राज कपूर वर असलेला समाजवादाचा प्रभाव अगदी जाणवतो. कोणीतरी म्हटले आहे की माणुस तारुण्यात समाजवादी आणि मोठेपणी भांडवलवादी असावा.

असो .. दुसऱ्या दिवशी उठलो थोडे निवांतच. पुढचे पाच दिवस अ‍ॅन्करेज मध्येच मुक्काम ठोकुन आसपासची ठिकाणे न्याहाळण्याचा बेत होता. पहिल्या दिवशी हॅचर पास आणि माटानुस्का ग्लेशिअर पहायला बाहेर पडलो. हॅचर पास हे साधारण ३५०० फुट उंचीवरचे टालकिट्ना माऊण्टेन्स मधली सर्वात उंच खिंड आहे. माटानुस्का ग्लेशिअर अलास्कामधील रस्त्यावरुन दिसणारे एकमेव (अल्मोस्ट!) ग्लेशिअर आहे. इतर सर्व ग्लेशिअर्स बहुधा समुद्रात जाऊन क्रुझने पहावी लागतात. हॅचरपासला जाणारा रस्ता नक्कीच सुंदर होता. परंतु ढग आले आणि पाऊस पडु लागल्यामुळे आम्ही वर उंचीवर पोहोचलो तेव्हा खालाचे दृश्य काही दिसले नाही. वाटेत परतीच्या प्रवासामध्ये इन्डेपेन्डेन्स माईन म्हणुन एक खाण होती. अलास्कामध्ये सुरुवातिपसूनच खाण-उद्योग जोरात आहे. सोन्याच्या शोधात आलेल्या लोकांनी खाजगी खाणी सुरु केल्या तशी ही खाण असावी. परंतु आम्हाला ग्लेशिअर बघण्यात जास्त रस होता त्यामुळे मोहरा आम्ही माटानुस्का ग्लेशिअर कडे वळवला. अ‍ॅन्करेजच्या उत्तर-पुर्वेला शंभर एक मैलावर हे ग्लेशिअर आहे. जाताना डोंगर रांगा उंच उंच होत जातात. आपणही त्यांसोबत वर वर जात असतो. आम्ही मावळी मंडळी.. आमची भव्यतेची कल्पना रायगड राजगड अशी. परंतु अलास्का (आणि अगदी कोलोरॅडोमध्येसुद्धा) पर्वत म्हणजे १०,००० फुटांचे सहज आहेत. सिंहगड, राजगड, रायगड तुलनेने २-३-४ फुटाहुन अधिक नाहीत. अर्थात हिमालय मात्र किसिसे कम नहीं. जगातील टॉप टेन मधील सर्व शिखरे हिमालयात आहेत (पाकिस्तान्यांना काराकोरम ही वेगळी पर्वत रांग वाटते). ती वगळली तर जगातील सर्वोच्च दहापैकी ८ तरी शिखरे हिमालयात आहेत. पायथाच मुळी १४-१५००० हजार फुट असावा. परंतु हिमालयाचे अगदी दुरुन दर्शन घेतले आहे. त्यामानाने कोलोरॅडो आणि अलास्का अगदी जवळुन बघितले आणि पर्वतांची उंचच उंच शिखरे पाहुन मन नम्र व्ह्यायला होते. हवाई आणि अलास्का दोन्ही अप्रतिम जागा आहेत. परंतु अगदी वेगळ्या. हवाईचे सौंदर्य हे नाजुक आणि मनोहारी आहे. अलास्काचे भव्य आणि रौद्र आहे.

असो तर... माटानुस्काला जाता जाता उजवीकडे नदी आणि विस्तीर्ण तैगा होते. लहानपणी तैगा हा प्रकार फक्त पुस्तकात वाचलेला.



परंतु अलास्कामध्ये प्रत्यक्ष पाहिला! तैगा म्हणजे अर्क्टिक आणि टंड्राच्या खालची इकोसिस्ट्म. हे माझे सामान्य ज्ञान! आर्क्टिक म्हणजे अगदी बर्फाळ. टंड्रा म्हणजे बर्फाळ आणि थोडेसे गवत आणि झुडुपे. परंतु तैगा मध्ये सुचिपर्णी वृक्ष दिसु लागतात. तर आमचा रस्ता डोंगराच्या कडेवरुन आणि नदीच्या बाजुने जात होता आणि नदिपलिकडे मैलोनमैल तैगा पसरलेले. सप्टेंबर महिना असल्यामुळे फॉल सुरु झालेला आणि सर्व तैगा पिवळे दिसत होते. आम्ही खुप उंचावर असल्यामुळे गवताच्या भाल्यांसारखे दृष्य होते खाली. दुरवर १०-१५ मैल अंतरावर माटानुस्का ग्लेशिअर मुंगीच्या गतिने सरकत येते आहे! त्या गतिला मुंगी म्हणणे म्हणजे पुलंच्या भाषेत सश्याच्या टाळुला गंडस्थळ म्हणण्यासारखे! ग्लेशिअर पासुन ९० अंशात पुन्हा उजवीकडे पाहिले तर पर्वत रांगाच्या मध्यावर ढग इतके खाली उतरले होते की आम्ही ढगांच्या वर आहोत असा भास होत होता. तिथे उतरुन थोडे फोटो काढले आणि माटानुस्का कडे पुन्हा रवाना झालो. वाटेते एक लाकडी पुल पार करुन आमची गाडी पुढे गेल्यावर मात्र एका ठिकाणी रस्ता थांबला होता. त्यामुळे अगदी ग्लेशिअर पर्यंत जाता नाही आले तरीही एका ग्लेशिअर व्ह्युपॉइंट्वरुन चांगली माहिती कळली. असे करुन आमची स्वारी होटेल वर परतली.


दुसऱ्या दिवशी प्रिन्स विलिअम साऊण्ड टुर आणि अल्येस्का स्काय ट्रेन करायचे ठरवले. प्रिन्स विलिअम साऊण्ड हा अलास्काच्या दक्षिणेला असलेला समुद्रापासुन डोंगररांगानी अडवला गेलेला एक मोठा जलाशय आहे. समुद्राचेच पाणी परंतु मध्ये मोठी डोंगररांग असल्यामुळे वादळांपासुन सुरक्षीत. हा जलाशय ५०-१०० मैल पसरलेला आहे आणि मध्ये डोंगररांगा विखुरलेल्या आहेत. प्रत्येक डोंगरावर एक असे अनेक ग्लेशिअर्स इथे आहेत. हे सर्व ग्लेशिअर्स इथे मोठ्मोठ्या व्हॅलिज तयार करतात. किंबहुना जगात जिथे कुथे अगदी चित्रपटात दाखवतात तशी अगदी भांड्यासारखी व्हॅली दाखवतात ती नक्कीच कधी काळी ग्लेशिअर्समुळे तयार झाली अशी माहिती या टुर मध्ये कळली. प्रिन्स विलिअम साऊण्ड ला जायचे तर व्हिटिअर नावाच्या गावात जाऊन मग क्रुझ घ्यावी लागते. व्हिटिअर एका डोंगराच्या मागे असल्यामुळे तिथे जाण्याचा एकच मार्ग आहे - तो म्हणजे व्हिटिअर टनेल. या ट्नेलमध्ये एक मजेशीर गोष्ट अशी अनुभवली की रेल्वे आणि कार दोघांसाठी एकच बोगदा आणि तोही एकेरी आहे. त्यामुळे एकावेळी एकाच बाजुची वाहतुक चालु असते. आणि आपली कार रेल्वे ट्रॅकवरुन जाते. २.५ मैल लांबीचा हा बोगदा अमेरिकेतील सर्वात मोठा आहे (अपवाद फक्त बॉस्ट्न च्या बिग डिग बोगद्याचा!). बोगद्यात शिरायच्या आत आम्ही उजवीकडे पोर्टेज ग्लेशिअर पाहिले आणि त्यानंतर व्हिटिअरला जाऊन साऊण्ड टुर केली. अलास्का सहलीतला सर्वात जास्त स्मरणीय अशी टुर होती ती. वीसेक तरी ग्लेशिअर्स पाहिली. एका ग्लेशिअरच्या अगदी १०० मीटर जवळ जाऊन त्याचे बर्फाचे कडे पाण्यात कोसळताना पाहण्यात मजा येते परंतु हे धोकादायक असु शकते कारण कधी कधी एखाद्या मोठ्या १० मजली इमारतीसारखा कडा पाण्यात तुटुन पडला तर एखादी मिनी त्सुनामी येउन तुमची बोट उलटवु शकते. त्याव्यतिरिक्त ही ग्लेशिअर्स आवाज देखील करतात. जेव्हा ग्लेशिअर्स पुढे सरकतात तेव्हा सर्व भाग एकच वेगाने पुढे जात नाहीत. त्यामुळे किंवा कधी कधी आत अडकलेल्या हवेमुळेदेखील ग्लेशिअर्स अगदी बंदुकीच्या गोळीसारखा आवाज काढत मार्गक्रमण करत असतात.

भुकंप हे अलास्काचे दुसरे वैशिष्ट्य. इथे ७-८-९ चे भुकंप अनेकदा होऊन गेले आहेत. व्हिटिअर हे साउथसेन्ट्रल अलास्कामध्ये आहे. १९६४ साली इथे ९.२ रिश्टर स्केलचा भुकंप झालेला. तो इतका मोठा होता की त्याने भौगोलिक नकाशाच बदलुन जातो. अलास्काचा आजचा नकाशा हा अश्या अनेक उलथापालथींचा परिणाम आहे. किंबहुना जगात अनेक ठिकाणी जिथे आज समुद्र आहे तिथे कधी काळी जमीन होती. आणि जिथे आज जमीन आहे ते भाग समुद्राखाली होते. परंतु आपले अस्तित्वाला आपण इतके चिकटुन असतो की आपल्याला हे कळतच नाही काळाच्या चित्रपटामध्ये आपले संपूर्ण आयुष्य हा एक पापणी लवते तसा एक क्षण आहे. आपण त्यातुन अर्थ काढत बसतो शंभर गोष्टींचे आणि भावनावश होतो. भारतिय तत्वज्ञान हे निराशावादी नाही. परंतु पाश्चात्य तत्वज्ञानामध्ये निहिलिझम सारख्या विचारधारा जीवनाला निरर्थक आणि निरुद्देश समजतात. त्यामुळे अर्थातच नैतिकतेला आव्हान देणारे तत्वज्ञान दिसुन येते. आयन रॅण्ड सारखे लोक वेगळे .. जे नैतिकता मानतात परंतु धर्माधिष्ठित नैतिकता त्यांना मान्य नसते. परंतु निहिलिस्ट तत्वज्ञान मानणारा माणुस नैतिक आणि अनैतिक यातला फरकच मानत नाही. मला फार काही कळत नाही या विषयांमधले. कधी अभ्यास केला नाही याचा परंतु वरकरणी भारतिय विचारसरणी ही उदात्त परंतु स्वप्नाळु वाटते. त्याउलट पाश्चात्य विचारसरणी ही व्यवहार्य परंतु आत्मकेन्द्रिंत आणि अमानवी वाटते.

असो ... परंतु अलास्काचा निसर्ग इतका भव्य आणि रुद्र आहे की विचारता सोय नाही. साऊण्ड टुर करुन आम्ही परत येता येता अल्येस्का रिसॉर्ट ची स्काय ट्रेन केली.

तिसऱ्या दिवशी फक्त झु पाहिले आणि अ‍ॅन्करेज म्युझिअम पाहिले. झु तसे काही विशेष नव्हते. परंतु म्युझिअम अप्रतिम होते. अलास्का, टंड्रा इथल्या मुळच्या लोकांना इन्युईट म्हणतात. त्यांची संस्कृती, त्यांचे जीवन, कला अगदी पाहण्यासारखे होते. मानवाच्या कल्पकतेची आणि चिकाटीची कमाल आहे की इतक्या थंड वातावरणात हे लोक कसे तग धरुन राहिले हजारो वर्षे! याव्यतिरिक्त एक गोष्ट माझ्या स्मरणात राहिली. अलास्कामध्ये गोऱ्या लोकांनी त्यांचा इतिहास चित्ररुपाने टिकवुन ठेवला आहे. त्यांच्या ज्या मोहिमा इकडे आल्या ते स्वत:बरोबर चित्रकार घेऊन येत असत आणि आपल्या अनुभवांची चित्रे काढत असत. ती चित्रे जशीच्या तशी टिकवुन आहेत. मी १९९७ साली ऑस्ट्रेलिआ मध्ये गेलो तिथेदेखील हे पाहिले. यांचा इतिहास जेमतेम २०० वर्षांचा .  परंतु इतक्या अभिमानाने जपला असतो. "हे माझ्या आजोबांचे भांडे. याच्यामध्ये ते कॉटन ठेवत असत!" - कांगारु आयलंडवरच्या ट्रीपमध्ये तो टुअर गाईड सांगत होता. आता याच्या आजोबांनी कुठे काय केले याचे मला का घेणे? "ही पावश्यांची इंदु. तरुणपणी मरण पावली. हिच्या स्मृतीस मी वंदन करतो." - आरती प्रभुंच्या ओळी आठवल्या. इतर लोक त्या कवितेतुन काय अर्थ काढतात मला माहित नाही. परंतु मला तर ती कविता म्हणजे नवकवींवर आणि मुक्तछंदावर केलेली सणसणीत टीका वाटते. असो.. पण तो वेगळा विषय होईल.

परंतु कधी कधी पाश्चात्यांचा इतिहासाचा आवाका  हास्यास्पद वाटला तरीही तो खुप अर्थपूर्ण आहे. मी सोमवारात राह्यचो तिथे १०० मीटरच्या वर्तुळात कमीत कमी तीन देवळे होती जी किमान दोनशे वर्षे जुनी होती. सिद्धेश्वर, नागेश्वर, त्रिशुंड्या गणपती. परंतु आम्हाला त्याचे कधीच काहीच वाटले नाही. किंबहुना जी गोष्ट तीनशे वर्षांपेक्षा जुनी नाही ती जुनी नाहीच मुळी अशी आपली धारणा. अलिकडे जग इतक्या वेगाने पुढे जाते आहे की आम्ही १० वर्षांपूर्वीची अमेरिका आठवुन थक्क होतो की आपण अमेरिकेत कसे रहात होतो!

असो परंतु परकीय आक्रमणांमुळे सुद्धा आपण आपला इतिहास विसरलो आहोत आणि त्यामुळे वर्तमानाचे भान राहिले नाही असे वाटते प्रकर्षाने. आणि पर्यायाने भविष्याला तिलांजली. आपल्याकडे इंग्रजांनी जमेल तितका इतिहास जाळला आणि नष्ट केला. उरलेला इतिहास जवाहरलाल नेहेरु विद्यापीठातील कम्युनिस्टांनी विकृत बनवला आहे. आणि जर तरीही काही उरलेच तर ते उजव्या विचारसरणी च्या लोकांनी पुराणाच्या पलिकडे अतिरंजीत केले आहे की खरे काय आणि खोटे काय आणि त्यातुन काय शिकावे हेच कळत नाही.

एकंदरीतच इतिहास हा नेहेमीच राजांचा राहिला गेला आहे. किंवा देव देवतांचा (परंतु तो इतिहास नाही). पाश्चात्य समाजामध्ये रेनेसान्स नंतर एक एगॅलिटेरिअन संस्कृती आली तेव्हापासुन त्यांच्या इतिहासाचा केंद्रबिन्दु सामान्य माणुस झालेला आहे. अर्थात लिंकन, रुझवेल्ट, चर्चिल मंडळी आहेत. परंतु इथे इतिहासाची पाळेमुळे अगदी दूरवर आणि खोलवर पसरली आहेत. त्याचे नाते थेट सामान्य जनते पाशी आहे.

भारतात तसा इतिहास शिकल्याशिवाय आपल्यामध्ये आत्मविश्वास, आत्मसम्मान जागृत होणार नाही. आणि इतिहासाबद्दल एक तटस्थ भुमिका निर्माण होणार नाही.

असो .. परंतु अलास्का वारीमध्ये मला एकदम याचे वाईट वाटले की पाश्चात्यांनी त्यांचा किती सुक्ष्म इतिहास जपुन ठेवला आहे. आणि आपल्याकडे शिवाजी महाराजांचा लाल महाल कसा होता याचे नक्की वर्णन नाही. बाकी तर सोडुनच द्या.

शेवटच्या दिवशी आम्ही स्युअर्ड इथे एक्झिट ग्लेशिअर पाहिले आणि वाइल्ड लाइफ टुर करणार होतो परंतु एक्झिट ग्लेशिअरच्या नादात उशीर झाला. नंतर धावत पळत एअरपोर्ट गाठला.

बऱ्याच गोष्टी पाह्यच्या राह्यला. डेनाली पार्क, क्रुझ, ग्लेशिअर लॅंण्डिंग, अरोरा बोरिअलिस. परंतु जे काही पाहिले त्याने मन प्रसन्न झाले.

अरे हो आणि एक गोष्ट राहिलीच ... होटेल मध्ये लिफ्ट ने जाता येता सलोनी लिफ्ट थांबली की म्हणायची "चिंग!" ... म्हणजे ... लिफ्टच्या बेलचा आवाज! वय वर्षे १८ महिने... एक एक आठवणी. बघता बघता आज सव्वा दोन वर्षांची झाली. इट्स फन! असो ... सो लॉंन्ग!


Saturday, June 4, 2011

अमेरिकन राष्ट्राध्यक्षांची संपत्ती

भारतात अलिकडे माहितीचा अधिकार आल्यामुळे बरेच चांगले बदल व्हायला लागले आहेत. अमेरिकेत तर असे अधिकार इतके रुळले आहेत की सरकारी यंत्रणाच मुळी स्वत:हुन राज्यकारभाराविषयी माहिती पुरवत असते. इंटरनेट मुळे तर गोष्टी खुपच सुलभ झाल्या आहेत.

 

तर नेमेची येतो पावसाळा तसा नेमेची येतो करभरणा! अमेरिकेत १५ एप्रिल हा मागील वर्षाचा कर भरण्याचा शेवटचा दिवस असतो. यापासुन राष्ट्राध्यक्षांनादेखील सवलत नाही! परंतु इतर लोकांपेक्षा वेगळे म्हणजे राष्ट्राध्यक्षांचे उत्पन्न आणि संपत्ती बद्दल माहिती जाहीर करावी लागते. सामान्य माणसाला फक्त उत्पन्न जाहीर करावे लागते आणि ते देखील फक्त सरकारला. राष्ट्राध्यक्षांना मिळालेले पैसे हा विषय मात्र सर्व अमेरिका-करांचा - जिव्हाळ्याचा नाही - परंतु विषय असतो!

 

तर यावर्षी ओबामांनी अंदाजे दीड मिलिअन म्हणजे पंधरा लाख डॉलर्स कमावले. मागच्या वर्षीपेक्षा ६०% टक्के कमी म्हणजे मंदीची झळ राष्ट्राध्यक्षांना देखील लागते तर. परंतु अर्थातच पंधरा लाख डॉलर्स कमावणे म्हणजे मंदी असेल तर अशी मंदी आपण सर्वांनाच आवडेल! परंतु आमच्या पुणेरी स्वभावाला अनुसरुन पंधरा लाख डॉलर्स ऐकल्यावर "छ्या! अमेरिकेचा राष्ट्राध्यक्ष आणि पंधरा लाखच डॉलर्स?" असे मनात आले. पंधरा लाख डॉलर्स म्हणजे अंदाजे पावणे सात कोटी रुपये. तर जगातील सर्वात सामर्थ्यवान माणुस सातच कोटी कसे कमावतो? मग त्याला सामर्थ्यवान कसे म्हणायचे? तर पैसे म्हणजेच सामर्थ्य नव्हे. परंतु भारतात सत्ता - सामर्थ्य आणि पैसा यांची अगदी अभद्र युती असल्यामुळे आपल्याला असे वाटणे स्वाभाविक आहे की ओबामा देखील खूप श्रीमंत असावेत. परंतु तसे नाही आहे. उत्पन्न दीड मिलिअन आणि एकुण संपत्ती मात्र तीन ते बारा मिलिअन अशी जाहीर केली. उत्पन्न नेमके सांगावे लागते परंतु राष्ट्राध्यक्ष आणि इतर प्रमुख सरकारी अधिकाऱ्यांना संपत्ती अंदाजे सांगीतली तरी चालते. फक्त अगदी तपशीलवार.... 

 

ओबामांच्या ३-१२ मिलिअन डॉलर्सपैकी तब्बल ८०% त्यांनी अमेरिकेच्या टी-बिल्स आणि टी-नोट्स मध्ये (अर्थात राष्ट्रीय कर्जरोख्यांमध्ये) गुंतवले आहेत. ५% बॅन्केमध्ये रोख, ५% व्हॅनगार्ड म्युच्युअल फंड, ५% स्वत:च्या निवृत्तीवेतनाच्या फंडामध्ये आणि ५% मुलांच्या कॉलेजशिक्षणासाठी! एकंदरीत अमेरिकेचे स्टॉक मार्केट कुठेही चालले असले तरीही ओबामांना त्याच्याशी फार काही सोयर नाही आणि सुतक नाही! अमेरिकेच्या उपराष्ट्राध्यक्षांचे तर याहुनही आश्चर्यकारक प्रकरण आहे. त्यांचे नाव जो बायडेन. त्यांची एकुण संपत्ती अर्धा मिलिअन आहे! म्हणजे अमेरिकन मिडल क्लास पेक्षा खाली! माणुस इतक्या वर जाऊन इतका स्वच्छ असु शकतो? मला वाटते भारतात देखील असे लोक होऊन गेले. राजेंद्र प्रसाद, पटेल, शास्त्री इत्यादि. आज भारतात सत्तेचा वापर केवळ आणि केवळ पैश्यासाठी केला जातो आहे. अगदी नगरसेवकसुद्धा करोडो रुपयांचा अपहार करतात. वरच्यांचे काय बोलायचे. अमेरिकेतही भ्रष्टाचार आहे परंतु वेगळा. अमेरिकेच्या इतिहासातदेखील यांचे राजकीय पुढारी सुरुवातीला भ्रष्ट आणि म्हणुन धनाढ्य असायचे (वॉशिंग्टन, जेफरसन इत्यादि सोडुन देऊ कारण ते यांचे राष्ट्रपिता होते). परंतु अगदि आत्ता आत्ता पर्यंत - म्हणजे केनेडी पर्यंत भ्रष्टाचार आणि सत्तेचा जवळचा संबंध होता. जॉन एफ केनेडीचे वडिल जो केनेडी यांची संपत्ती अमेरिकेतील पहिल्या दहा-वीस लोकांमध्ये होती. १९ व्या शतकात अमेरिकेत पैसे देऊन खासदार होता येत असे - निवडणुकीची ऐशी तैशी! विलिअम क्लार्क - हा अमेरिकेच्या इतिहासातील अतिशय धनाढ्य माणुस होऊन गेला. त्याने मॉन्टॅना राज्यामध्ये लाच देऊन खासदारकी पदरात पाडुन घेतली होती म्हणे. कोणी स्वत:च्या खाण-उद्योगासाठी तर कोणी तेल तर कोणी स्टील तर कोणी रेल-रोड असे पुर्वी अमेरिकेतील धनाढ्य मंडळी राजकारणात येऊन आपली पोळी भाजायचे. हळुहळु या मंडळींच्या हे लक्षात आले की आपली पोळी आपण भाजण्याची काय गरज? आपण आपल्या पैश्यांच्या आणि प्रसार माध्यमांच्या ताकती वर राजकिय पुढाऱ्यांना ताब्यात ठेऊ शकतो आणि आपल्याला हवे ते करु शकतो. त्यामुळे अमेरिकेत अतिश्रीमंत माणसे राजकारणाच्या नादी न लागता ते राजकारणी लोकांना पैसा पुरवतात. कायद्याचे नियंत्रण असल्यामुळे वाटेल तसा पैसा पुरवण्याची सोय नाही. वैयक्तिक देणगीवर मर्यादा आहेत. म्हणुन दबाव गट, राजकिय गट असे गट स्थापन करुन त्यांच्या मार्फत कारभार चालवला जातो. या गटांमार्फत हवी तशी यंत्रणा आणि धोरण राबवले जाते. उदाहरणार्थ - कुठले नैसर्गीक स्रोत खाणकामासाठी उघडायचे, कार उद्योगाला प्राधान्य द्यायचे की सार्वजनिक वाहनसेवांना, कायदे किती कडक ठेवायचे ... (उदा. वैद्यकिय क्षेत्रामध्ये कडक आहेत, त्याउलट सॉफ्टवेअर क्षेत्रात अगदीच सैल आहेत.) इत्यादि. अर्थात थेट भ्रष्टाचारापेक्षा ही पद्धत नक्कीच बरी ... कारण थेट भ्रष्टाचारामुळे आळसाला प्रोत्साहन मिळते. परंतु अप्रत्यक्ष भ्रष्टाचार हा फक्त संपत्तीच्या वितरणामध्ये विषमता आणतो. समाजाची कार्यक्षमता बाधित होत नाही.

 

असो .. परंतु भारतिय संस्कृती आणि इतिहास जरीही मोठे असले तरी आपली लोकशाही तशी अजुन लहान आहे. हळुहळु परिपक्व होईल. जनता जितकी जास्त जागरुक तितकी लवकर होईल. अमेरिकेला या टप्प्यावर पोचायला २००-३०० वर्षे लागली आहेत. भारताची लोकशाही परंपरा फक्त ६४ वर्षांची आहे! खरेतर ६१ कारण घटना १९५० साली अंमलात आली.

 

असो ... फार "हेडी टॉपिक" करायची गरज नाही. परंतु ओबामा च्या संपत्तीचे वर्णन पाहुन गंमत वाटली म्हणुन सुचेल ते लिहिले.